بسمه تعالی

زبان های رایج در ایالت خیبرپختونخوا پاکستان

از جمله زبان های رایج در پاکستان، پنجابی رتبه اول، پشتو دوم و سندی سوم می باشد.   زبان پنجابی زبان مادری 88.9 میلیون نفر در سراسر کشور و پشتو زبان مادری 43.6 میلیون نفر است در حالی که زبان سندی زبان مادری 34.4 میلیون نفر است.

همچنین بر اساس گزارش منتشر شده از سوی اداره آمار از زبان های مادری رایج در کشور، زبان مادری 28.8 میلیون نفر سراییکی و زبان مادری بیش از 22.2 میلیون نفر اردو است. زبان مادری بلوچی 8.117 میلیون نفر، زبان مادری هندکو 5.590 میلیون نفر، براهوی 2.778 نفر، زبان مادری 1.39 میلیون نفر کوهستانی و زبان مادری 274 هزار نفر کشمیری و کیلاش زبان مادری 7 هزار و 466 نفر است

زبان های رایج در ایالت خیبرپختونخوا

1 زبان پشتو

پشتو زبان مادری 43.6 میلیون نفر است. زبان پشتو عمدتاً در خیبر پختونخوا و نواحی شمالی بلوچستان صحبت می شود  به همین ترتیب، این زبان اصلی دیاسپورای پشتون در سراسر جهان است.

تعداد کل پشتو زبانان را حدودا 60 میلیون نفر می دانند.  پشتو "یکی از نشانه های اصلی هویت قومی" در میان پشتون ها است.

زبان پشتو در اصل جزئی از زبان‌های ایرانی است. قواعد آواشناسی نشان می‌دهد که واژه پشتو شکل دیگرگون‌شده‌ای از همان واژه  پَرْسَوا به معنی پارسی است.  بطلمیوس هم آن را پکتین نوشته است؛ بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ می‌شود. گویش‌های پشتو به دو گونه تقسیم می‌شوند: گونه نرم جنوبی «پشتو» و گونه سخت شمالی «پختو». هر گونه به‌شماری گویش تقسیم می‌شود. گویش جنوبی ونتسی متمایزترین گویش پشتو است.

2 هندکو

هندکو یا زبان هندکو توسط برخی کارشناسان به گویش هندکو گفته می شود که به زیرمجموعه لندها از خانواده زبان های هندوآریایی تعلق دارد.   گویشوران این زبان، هندکوی نام دارند. این زبان در شهرستان های ایبت آباد، مانسهره، هریپور، بتگرام، پیشاور، کوهات ایالت خیبر پختونخوا صحبت می شود، در حالی که در مناطق اتک و پوتوهار ایالت پنجاب و بیشتر مناطق کشمیر آزاد مانند پونچ، باغ، مظفرآباد و غیره صحبت می شود. حدود چهار میلیون نفر می توانند به این زبان صحبت کنند و بفهمند. اشاره خاصی به گویشوران این زبان نشده است. آنها به ملیت ها و مناطق مختلف تعلق دارند و معمولاً به قبیله های بسیار بزرگ تقسیم می شوند. اما در نواحی بخش بزرگ  هزاره، هریپور، ایبت آباد و مانسهره به هندکو زبان ها  هزاره وال هزاره گفته می شود. در شهر پیشاور به گویشوران این زبان پیشاوری یا خاره می گویند که به معنای هندوهای بومی شهر پیشاور است تانولی هنوز هم بزرگترین قبیله هندکو زبان در ایالت خیبر پختونخوا می باشد.

3 زبان بتیری

زبان بتیری یک زبان هندوآریایی است که در ناحیه کوهستان ایالت صحبت می‌شود. تحقیقات کمی در مورد این زبان انجام شده است و در حال حاضر این زبان توسط سازمان‌هایی مانند انجمن ابتکارات زبان (Forum for Language Initiatives)، مرکز منابع زبانی پاکستانی مستقر در اسلام‌آباد، در حال مطالعه و بررسی است این زبان در حال حاضر نانوشته است، اما ممکن است در آینده نزدیک، به نگارش درآید.

4 زبان چلیسو نیز در شهرستان کوهستان ایالت خیبرپختونخوا رایج است و تقریبا هزار نفر می توانند به این زبان تکلم کنند.

5 زبان دمیلی

 زبان دمیلی یک زبان هندی-آریایی از زیرگروه دردیک است که توسط تقریباً 7000 نفر در شهر دومل، در ناحیه چترال ایالت خیبر پختونخوا صحبت می شود. دره دومل یا دامل در حدود ده مایلی جنوب دروش در سمت شرقی رودخانه چترال یا کنر، قرار دارد. زبان دامیلی هنوز زبان اصلی در روستاهایی است که به آن صحبت می شود و به طور مرتب توسط کودکان یاد گرفته می شود. اکثر مردان پشتو را به عنوان زبان دوم صحبت می کنند و برخی نیز به زبان خوار و اردو صحبت می کنند، اما هیچ نشانه ای از تغییر گسترده زبان وجود ندارد.

6 زبان گوار بتی

گواربتی یا نارسیتی یک زبان هندوآریایی است که در مناطقی همرز باولایت کنر افغانستان در شهرستان چترال گویش دارد و  حدود 25 هزار نفر به این زبان گفتگو می کنند. این زبان به عنوان یک زبان هندوآریایی از زیرگروه Dardic طبقه بندی می شود. با این حال، اصطلاح دردیک زبانی نیست، بلکه صرفاً جغرافیایی است.

7 زبان گاوری

گاوری که با نام‌های کلامی؛ کلام کوهستانی و بشکاریک نیز شناخته می‌شود، یک زبان هندوآریایی است که در منطقه کالام  سوات، ناحیه دیر بالا ایالت خیبر پختونخوا صحبت می‌شود. گاوری یکی از حدود سی زبانی است که در مناطق کوهستانی شمال پاکستان صحبت می شود. نام محل اصلی این منطقه کلام است و از این رو منطقه به کلام کوهستان معروف است. در ادبیات زبان‌شناسی قدیمی‌تر، از زبان کلام کوهستان به‌عنوان باشکاریک (یاد می‌شود. این نام ها برای خود گویشوران این زبان که معمولاً زبان خود را کوهستانی می نامند. همین زبان در سراسر کوه های غرب کلام کوهستان، در بالای دره رودخانه پنجکورا در ناحیه دیر بالا نیز صحبت می شود. وقتی با هم جمع شوند، دو جامعه کلام کوهستانی بیش از  دویست هزار  نفر را شامل می شود.

8 زبان کالاشه

کلاش یا کلاشا یک زبان هندی آریائی است که توسط مردم کلاش در کوه های هندوکش و دره های ناحیه چترال ایالت خیبرپختونخوا صحبت می شود. تعداد افرادی که از این زبان استفاده می کننند  حدود 6 هزار نفر است که در بومبوریت، رامبور و برار ناحیه چترال زندگی می کنند. برخی از کارشناسان آن را زبان نزدیک به نورستانی های ساکن در نزدیکی مرز پاکستان و افغانستان می دانند. کلاش زبانی است که در دره کلاش چترال صحبت می شود، این زبان متاثر از زبان کهوار است، الفبا در کلاش اختراع شده است  و ادبیات کالاشا نیز محافظت می شود.  بعضی ها کلمه کالاش را کیلاش می گویند که در واقع کلاش است که در انگلیسی هم کلاش نوشته می شود ... در چترال این زبان با تهدیداتی مواجه است و مردم کلاش برای نجات این زبان توجه چندانی نکرده اند. آکادمی کهوار از یونیسکو درخواست کرده است تا زبان های در خطر انقراض چترال و مناطق شمالی از جمله کالاشا را نجات دهد. زبان کهوار تأثیر خود را بر دوازده زبان رایج در چیترال از جمله کلاشا گذاشته  و کلاشا زبانان اکنون ترجیح می دهند به کهوار صحبت کنند، اگر این وضعیت ادامه یابد، زبان کالاشا از بین می رود.

9 زبان کلکوتی

زبان کلکوتی، همچنین به عنوان گودیجا شناخته می‌شود، یک زبان هندوآریایی است که در  منطقه کالکوت در دیر بالا در پاکستان صحبت می‌شود. 5 هزار نفر در این زبان صخبت می کنند. گویش کالکوتی در ابتدا احتمالاً شبیه لحن دوصدایی زبان شینا بود. با این حال، تحت فشار همسایگان کوهستانی خود، اکنون ممکن است موجودیت گویشی پیچیده‌تری یافته باشد.

10 زبان اندس کوهستانی

زبان ایندوس کوهستانی متعلق به زیر شاخه کوهستانی گروه زبان هندی اریائی  است که در دره کندیا، مناطق سیو و ریزکا در ناحیه کوهستان بالا و پائین  صحبت می شود. محل سکونت کوچکی از گویشوران این زبان در تنگر، منطقه ای در مجاورت خندیه یافت می شود.  مرحوم دکتر بدرس روی این زبان کار کرده و آن را خانوالی نامیده اند.  امروزه در سطح محلی، بسته به لهجه‌ها، نام‌های منطقه‌ای خلچی/خالچیا، پاتونچی و دوبری نیز به این زبان داده می‌شود.  از آنجایی که این زبان برای خود نام امن و مشخصی ندارد، محققان امروزی این زبان را ایندو کوهستانی نامیده‌اند تا آن را از زبان‌های توروالی و گوری در زیرگروه زبان‌های کوهستانی متمایز کنند. تعداد محدودی از سخنرانان این زبان نیز متعلق به کوهستانی هایی است که پس از مهاجرت از دره دوبیر در دوران باستان در جامو و کشمیر ساکن شدند.  این زبان همسایه شینا کوهستانی، باتیری، گابری و چلیسو است و با یکدیگر شباهت های واژگانی دارند. مطالب نوشتاری بسیارکمی در این زبان یافت شد. تفسیر مولانا غلام عیسی بر قرآن کریم به این زبان سال ها پیش منتشر گردید.  این زبان همچنین در سوات؛ شانگلا؛ مانسهره و بونیر نیز گویش دارد.

11 زبان مانکیالی

مانکیالی یک زبان هندوآریایی در حال انقراض از شاخه داردیک است که در برخی از مناطق مانسهره  ایالت خیبر پختونخوا،  صحبت می‌شود. این زبان توسط یک جامعه کوچک که گاهی اوقات به عنوان Trawara خوانده می‌شود در روستای دورافتاده دانا واقع در شهرک باندی شنگلی در ناحیه مانسهره صحبت می‌شود.  این زبان هنوز در حال انتقال به نسل بعدی است، اما به‌طور کلی در حال از دست دادن جایگاه خود به هندکو است.  مانکیالی با هیچ‌یک از زبان‌های اطراف قابلیت درک متقابل ندارد.

12 زبان اورموری

اورموری که با نام‌های برکی نیز شناخته می‌شود، یک زبان ایرانی شرقی است که در جنوب وزیرستان صحبت می‌شود. این زبان عمدتاً توسط مردم بورکی در شهر کانیگورم در وزیرستان جنوبی و لوگر افغانستان صحبت می شود. این زبان در گروه زبانهای شرقی-ایرانی قرار دارد. تعداد بسیار کم گویشوران زبان اورموری را به یک زبان در خطر انقراض تبدیل می کند که در وضعیت "تهدید" در نظر گرفته می شود. اورموری  Ormuri به دلیل موجودی صدای غیرمعمولش که شامل یک تریل آلوئولی بدون صدا است که در پشتوهای اطراف وجود ندارد، قابل توجه است. در وزیرستان جنوبی حد. د 5 الی 6 هزار نفر به این زبان گویش می کنند.

تاریخ اولیه قبیله اورموری را می توان در کتاب هرودت دنبال کرد. امپراتور ایرانی داریوش، هیستاسپس؛ فرماندار مصر، مستعمرات یونانی بارکا و سیرنه در لیبی را فتح کرد و در بازگشت از لشکرکشی به مصر رفت. در این زمان شاه از لشکرکشی سکایی خود به پایتخت خود شوش بازگشت. به باراکی ها دهکده ای در باختری داده شد تا در آن زندگی کنند که بعداً بارک نام گرفت. پس از دو هزار و سیصد و پنجاه سال، این روستا در سال 1891 همچنان در همان قلمرو مسکونی بود. نام "اورمور" (Ormuri) در اصل از پشتو (به معنی آتش) گرفته شده است. اولین کسی که به زبان برکی اشاره کرد بابر در کتاب بابرنما بود. اورموری که در آن زمان برکی نیز نامیده می‌شد، یکی از یازده تا دوازده زبانی بود که بابر در منطقه کابل مشاهده می‌کرد. مشخص است که بسیاری از سخنوران اورموری حداقل دو زبانه یا سه زبانه هستند و به زبان های قبیله ای دیگر مانند پشتو، فارسی، دری یا کابلی صحبت می کنند.

13 زبان پالولا

زبان پالولا با نام‌های عشیرتی نیز شناخته می‌شود، زبان پالولا در دره عشیریت، بئوری، شیشی و کلکاتک  چترال پاکستان صحبت می‌شود.  الفبای این زبان ابداع شده و وظیفه حفظ ادبیات آن را فرهنگستان کهوار بر عهده گرفته است.    سازمانی به نام Frontier Language Initiative در حال آموزش سخنرانان پالولا است. حدود ده الی یازده هزار نفر در زبان پولال گویش دارند.

14 زبان ساو

در روستای ساو، در منطقه مرزی چترال با  ساحل شرقی رودخانه کنر، افغانستان صحبت می شود. ساوی زبانان خود را بخشی از گروه قومی گوار می دانند. در طول دوره طولانی ناآرامی افغانستان، جمعیت روستا به کمپ های پناهندگان در چترال و دیر آواره شدند، اما بنا بر گزارش ها، اکنون بسیاری از مردم به افغانستان بازگشتند.

15 شینای کوهستانی

شینای کوهستانی یک زبان هندوآریایی است که در ناحیه کوهستان ایالت خیبر پختونخوا  صحبت می‌شود. به گزارش اتنولوگ، شینای‌کوهستانی با زبان شینای چلاس قابل درک متقابل است اما با گویش استاندارد گلگت قابل درک متقابل نیست. کلکوتی‌زبانان شینای کوهستانی را به عنوان زبان دوم صحبت می‌کنند.  

16 زبان توروالی

زبان توروالی همچنین به نام کوهستانی بحرینی  نیز شناخته می شود و از خانواده زبان‌های هندوآریایی که توسط قوم توروالی صحبت می‌شود و در نواحی بحرین و چایل سوات کوهستان متمرکز شده است. بین 130 الی 150 هزار نفر در سوات به این زبان گویش دارند. این نزدیک‌ترین زبان هند و آریایی مدرن است که هنوز به گویش گاندهاری، زبان هندوآریایی میانه که در منطقه باستانی گندهارا صحبت می‌شود، صحبت می‌شود.

17 زبان یدغا

زبان یدغا یک زبان ایرانی شرقی از گروه پامیر است که در دره لوتکوه  در چترال بالا در ایالت خیبر پختونخوا پاکستان صحبت می شود. یدغه شبیه زبان مونجی است که در طرف مرز افغانستان گویش دارد. منطقه "گرم چشمه" چترال در طول حمله شوروی به افغانستان اهمیت پیدا کرد زیرا شوروی قادر به جلوگیری از انتقال اسلحه و نیرو از طریق گذرگاه دوره که چترال را از بدخشان در افغانستان جدا می‌کند، نداشت. تقریباً تمام جمعیت مونجی زبان افغانستان در طول جنگ در افغانستان از مرز به چترال گریختند. این زبان در چترال با تهدیداتی مواجه است و مردم هنوز برای نجات این زبان توجهی نکرده اند. زبان مادری حدود ده هزار نفر از مردم لاتکوه و گرم چشمه چترال  است. آکادمی کهوار از یونسکو درخواست کرده است تا زبان های در خطر انقراض مناطق چترال را نجات دهد. زبان کهوار تأثیر خود را بر دوازده زبان رایج در چترال از جمله یدغا گذاشته است و یدغا زبانان اکنون ترجیح می دهند به کهوار صحبت کنند و به این ترتیب این زبان کم کم در حال نابودی است.

19 زبان اشوجی

 زبان اشوجی یک زبان دردی است که در منطقه بیشیگرام ناحیه سوات ایالت خیبر پختونخوا پاکستان صحبت می شود. تعداد گویش این زبان 5 هزار نفر می باشد. زبان آشوجی زبانی است که از زبان کوهستانی شینا از گروه زبانی دردی که در منطقه بیشیگرام ناحیه سوات صحبت می شود، گرفته شده است. دوازده روستای آشوجی زبان از جمله بیشیگرام، شاپیزا، کیس، درای، بالکوت، کریال، باندا، سوره، تانگای، کاپیل، موغل مار، تاکای و داندا وجود دارد. این زبان به شدت تحت تأثیر زبان های پشتو و دیگر زبان های کوهستانی است.

https://dailypakistan.com.pk/17-Nov-2024/1775759

   https://www.familysearch.org/en/wiki/Pakistan_Languages

     https://www.famousfix.com/list/languages-of-khyber-pakhtunkhwa